SABONG-BAKIR
IMMAB-AB ni Roi iti nalamiis ken nalitnaw a waig-bakir. Nabang-aran. Dida man nadanon daytoy a disso idi damona ti sumurot ken ni ulitegna nga Abat. Kakasla lakasa dagiti bato. Iti surongenna, aggargarakgak ti burayok a sinallukoban ti higante a balite a narnuoyan ti bunga. Umarakiak dagiti tumatayab nga agkaan iti bunga. Naay, nagpipintasen dagidiay, indayaw ni Roi kadagiti orkidia ken aruy-oy iti sapal ti kayo. Agalanto man ketdi. Maragsakanto la ketdi ni kasinsinna a Lira.
Dina masiray ti nasin-aw a langit iti puskol dagiti layog a kaykayo. Inikkatna ti kaladayna a knapsack a nagyanan ti balonna ken ramitna nga ageskopeta. Indissona iti dalumpinas a bato. Impasanggirna ti deteleskopio nga eskopetana iti bato.
Naarit nga agdigos ngem mangaldaw pay. Agtindeken. Inruarna ti balonna. Tapa a karne’t ugsa, tinuno a paltat sa dua a kamatis. Kimmettel iti bulong. Indissona iti abayna a bato.Inikkanna iti sangkapirit nga innapuy ken lasag. Bagiyo apo, ta dikay’ umap-apal, kinunana. Kasta ti inaramid idi ni ulitegna.
Nasiputanna ti agassawa a punay a nagdisso iti batogna a sanga ti kamareg. Dinagusna nga innala ti eskopetana. Sinirigna ti maysa. Napuruan ti barukongna. Apagbiit la a nagkuripaspas ti tumatayab idi agdisso. Sayang! Nagpintas pay met nga’d ti marisna. Ipupokna koma no nagbiag sana ited ken ni Lira. Nakaliman. Dua nga alimukeng, maysa a baratiktik, sa maysa a pios ken daytoy punay. Sigurado manen ti pulotanda nga aguliteg no rabii. Asarendanto. Adda sangaburnay a baak a basi a pangin-inutanda ken ni ulitegna.
Sipud dimteng ni Roi ditoy Ubbog, dandani rinabii a lumidokda’t sangaprasko.
Naguyos. Nagturong iti saklot ti burayok. Inanninawanna ti langana iti danum. Nakarikna iti pannakkel iti bisked ken tayagna a lima a kadapan ken siam a pulgada. Panguloten. ‘Nia ngata no adda makakita kenkuana a napintas a balasang ditoy nga ala-Rosanna Roces? Ni Lira? Kasinsinna met.
Bugbugtong nga anak ni ulitegna ken daydi ikitna a Soling ni Lira. Pito a tawenen a nabalo ni ulitegna. Tinukkawan ti karasaen daydi ikit Soling iti panagburasna iti kape iti uma.
Maestra idiay ili ni Lira. Sabado ita. Agrubuat koma itayen ni Lira a kumuyog kenkuana ngem dinagas ni Cita a gayyemna a mapanda kan’ agpadait iti bestidoda idiay ili.
“Maminsanto la ngaruden ‘nong Roi”, maratamnay itay ni Lira a kasla masayangan iti dina pannakasurot.
No duada koma ita nga agdigos iti kabakiran, awan dumadan kada Adan ken Eva iti paraiso. Dina man ammo ta nakadekdekket ken nakapaspasig kenkuana ti kasinsinna. Ngem gagangay ngata ta agkasinsinda.
Bimmangkag idi mauma nga agdigos. Katangtangkenan pay la’t pudot. Insuotna ti pagan-anayna.
Kapaminduan ni Roi iti sumang-at ditoy bakir. Kaduana ni Tata Abat idi damo. Nakaalada’t bumaro nga ugsa. Adda kalibre .45 ni Roi a kukua ni papangna. Ni Tata Abat ti nagsirig iti ugsa. Nasursuro ni Roi ti agpaltog iti amana a dati a military.
Agkabsat ti ina da papangna ken ulitegna nga Abat. Ti baket ti timmawidan da papangna ken ulitegna ti daga ditoy Ubbog. Salgado ti apeliedo da Roi. Cruzado met ken ulitegna. Walo ni Roi idi damona nga isurot ti amana ditoy Ubbog. Kadakuada nga agkakabsat, isu laeng ti mahilig nga agsurotsurot iti amana. Adda pagkaadbenturerona. Kinaay-ayamanna ni Lira. Masansan a mapanda agpuros iti bayyabas, sarguelas ken bugnay. Wenno mapanda aggunggon iti abal-abal iti kasabaan.
No kua, agdigosda iti nalitnaw a waig iti surongenda. Agkammelda pay iti bumbunog iti ig-igid ken agkurimes iti bennek-waig. Kaay-ayo ni Lira ti agpuros kadagiti sabong-waig a kas balino a kasla baggak wenno waterlily.
Apagturposna iti sekundaria idi masunotan ti yaayna ditoy Barito ken balasangdan.
Uppat a tawen a kina-seaman ti inleppas ni Roi. ‘Di pulos dimmap-aw ditoy Ubbog. Sagpaminsan a suratanna ni Lira.Nagwiperken nag-oiler sa bosun idi damo.
Kaano la daydi sangpetna manen a nanglawlaw iti lubong? Dayta ti maysa a nangayatanna a nangala iti kasta a kurso. Libre a makalawlaw iti lubong. Dina man kinayat idi ipilit ti amana nga idiay PMA ta mangala kan iti kinamilitar.
Itay nga isasangpetna, ikasarna koman ni Betsy, ti sosyal ken seksi a klerk iti maysa a kompania iti Cubao a nobiana. Ngem naangotanna iti sumagmamano a gagayyemna a lalaki kano ni Betsy ti bossna a kalbo. Adda nakapaneknek. Liniklikanna ti babai. Nakadlaw ti babai idi di ikaskaso ni Roi ti panangibagana nga agkasardan. Sinitana. Nagririda. Nageskandalo ni Betsy iti pagtaenganda idiay Fairview. Numona ta inramraman pay daytoy nga inapa ti inana. Adda idi ni Tata Abat ta inyegna ti bagida nga apit. Tapno maliklikanna ti problema, nakikuyog idi agawid ti ulitegna.
Panakkelen ti tinabla a desim ti balay da Tata Abat. Agtallo ektaria’t taltalonenna. Dua met ti babangkagen a minaisan ken kanatengan. Sabali lang ti kamuyongan a katurodan.
Pintas balasang-away ti gupit ni Lira. Morena a nalinis ti kudilna. Pagassiket ti buokna. Kimmayanga dagiti naingpis a bibigna. Naiisem a mat. Agat-sabong a kanayon ti pay-odna.
Sipud dimteng ni Roi ditoy Ubbog, kanayon a nakaragragsak ti balasang. No kua, maburburtiaan ti baro iti kinadekket unay kenkuana ti balasang. Sabagay, idi pay la damoda ti agkita. Magustuanna a buybuyaen ti lung-ay ti balasang. Nakaragragsakda nga agang-angaw no kasta a pampanurnorenda ti tramo no itulodna idiay ili a pangisuruan ti balasang.
DANDANIN makalnek ti init ididumteng ni Roi iti purok. Iparparnged ni Tata Abat ti tallo a nuangda iti sirok ti lumboy. Agsibsibog met ni Lira kadagiti masetasna
“Alla, ni ‘nong Roi, kunak la ketdin no pinulipolannaka’t beklat dita bantay”, inggarikgikna.
“Hmmmp, naman ke’di, ‘ray ta ‘wampay met agsangit a nobiak no matayak”, ingkiddayna.
“Hmmmp, “mo payen, apo, no di nagadu diay Manila”.
Immasideg ni ulitegna.
“Kunak no nayaw-awankattayen, barok”, kinuna ti lakay nga agkatkatawa.
“Surotenka koma’ttayen ket no ’wan ka pay.”
“Ne, nagadun a naalam, nalaingka gayam a sumirig”, kinuna ti balasang.
“’Da pay regalok kenka no kunam”. Inruar ni Roi ti orkidia iti knapsack.
“Ay, nagpintasen! Wow, kasla bullalayaw. Bioleta ken puraw”.
“Narigatanak a nanguli iti dayta”.
Dinalusanda nga aguliteg dagiti billit. Inasarda. Inyadobo met ni Lira ti dadduma.
Daldalusan ni Roi ti eskopetana iti dayta a malem ti Sabado iti sirok ti bittaog idi asitgan ni Lira. Nakapantalon daytoy iti nakipet nga uspak a maong. Sabongan ti badona nga atiddog ti manggasna sa nasiglot ti gayadanna. Nakakipis. Adda iggemna a supot a plastik ken bassit a kapot.
“’Nong Roi, kuyugennak man a mapan dita katurodan ta agtiliwta’t babassit nga ayup ken insekto. Ipreserbami nga idispley iti science roommi”, inyumbina.
“Sure basta sika cousin”, imparimrimna.
Kaddigos ni Lira ket nalang-ab ni Roi nga agat-ilang-ilang. Nagbaybayda a nagna. Baklay ni Roi ti eskopetana. Simmang-atda iti katurodan. Nagkamat ni Lira ti insekto. Nagtiliw met ti baro ti babassit nga ayup.
Adda nagtayab a dakkel a kulibangbang manipud iti agsabsabong a bangbangsit. Kinamat ni Lira.
“Tulongannak a mangtiliw”. Pinayapayan ni Lira ni Roi.
Iti panagtaray ti balasang, nasapgud ti sakana ti nagdalapdap a lanut. Nakapetna ti bukot ni Roi. Gapu ta pasalog, di natimbeng daytoy ti bagina ket agpadada a nadaluson.
“Annaykooo, ti gurongko natukkol san”, immusiig ni Lira.
“Nasakit?”
“Wen ngarud, hmmm, ilutem man bassit”.
Inlislisna ti gayadan ti pantalonna. Sa nagtugaw iti daga. Inilot ni Roi. Napakidem ti balasang.
Naginanada iti sirok ti kawkawwati a nagulgolan iti sabong. Naray-aw ni Lira kadagiti sabong.
“’Galata ‘nong Roi”, intangad ti balasang.
“Naimas a sidaen”. Nagalada.
Nagtatakkonan ni Lira a winaliwali ti bassit a pungdol nga agruprupsan. Adda rimmuar a karasaen. Lumabaga. Adda abut daytoy. Mangukop ngata ta agbirakak a dumuklos.
Nakigtot ni Lira.
“Ulegggg! Ayyyy! Ulegggg! Nagdakkel!”, rimmakep iti baro.
Di nagtantan ni Roi a nangsirig iti ayup. Naulo. Dagus a nagtiritir.
“Sus, ‘gistayankan”, pinikpik ni Roi ti bukot ti balasang.
“Hmmmp, naman ke’di ‘ray ta ‘wam pay nobiok nga agsangit”, impallilitna.
“Kehe, mo’ payen no di nagadu ‘diay ili, apo”.
Kinuddot ti balasang ti boksit ti baro.
Siningdanan ni Roi ti tengnged ti uleg. Pinaringguyodna. Ipreserbanto ni Lira sa maipulipol iti sanga a maidispley iti science roomda.
KALGAWEN. Nagserran ti klase. Ad-adda a bimmaked ni Roi nupay ngimmisit. Binigat nga agbaras iti sanga ti bittaog. Ad-adda met a pimmintas ti panagkitana ken ni Lira. Sumagmamanon a surat ti naawat ni Roi iti balayda. Pagaw-awidendan ta adda kano awag kenkuana iti opisinada a nagaplayanna. Dina inkaso. Kasla adda bileg a mangigawgawid kenkuana.
Makumikom nga agrubuat da Roi ken Lira iti dayta a bigat. Nabayagen daydi naudi nga isasang-atna iti bakir. Adu ngamin ti inwakasda nga aguliteg iti talon. Nalaingen nga aggapas, agreppet ken agtimbong. Ammona payen ti agsipok ken agmandala.
Agisagsagana ni Lira iti balonda nga agpa-bakir. Nagpantalon iti maong sa nagbado iti amarilio nga atiddog ti manggasna. Nagkallugong ti payabyab. Nagsakayda iti nuang a kalakian. Inwaywayda ti nuang iti sirok ti narukbos a kayo iti arsadanan ti bantay. Dagasendanto no malem.
Sinirig ni Roi ti alimukeng iti sanga ti lamay. Dagus a timmayab daytoy idi madlawna.
“Naammusayan ti ubing, ne”, insuron ni Lira nga agkatkatawa.
“Di bale, kitam dakdakkel ‘toy sukatna”. Sinirigna ti nakataltalna a balog iti alimpatok ti kamuyaw. Ti 45na ti inusarna ta nangato. Napuruan ti dakkel a tumatayab. Agkulkulipagpag iti panagdissona.
“Wow, nagdakkelen, talaga a sharpshooterkan, a”, indayaw ti balasang a bulonna ti nangpidut iti nabatikulengan a tumatayab.
“Hmmm, sugurado’t adobuek no malem”.
“Siakto pay ti kunam”, impangasna kampay a bulonna’t nangpug-aw iti narusepen a barukongna.
“Yannad’ta ti waig a ‘yan ti burayok a kunkunam?”, sinaludsod ni Lira.
“Dita pay bassit, maysa la a sang-at ken salogen”.
“Wow, kasla paraiso da Adan ken Eva!”, indayaw ni Lira.
“Ayna, nagpipintasen dagidiay nga orkidia ‘nong Roi, kakasla kulibangbang”, intudona ti sapal ti balite.
“Kasla kayatko’t agdigos”.
“Di agdigosta no malpas ta a mangan, mabisinakon”, kinuna ni Roi.
Simmigpat ni Roi iti bulong ti anaaw.a pangiparabawanda iti taraon. Nagidasar ni Lira. Nabang-I ti innapuy a kalagan. Nilingta a dadakkel a pasayan, tinuno a luppo ti manok ti sidada. Pimmuros ni Roi ti kulilem a pangalsemda iti pasayan. Nangilasin bassit iti igid. Inimasda’t nangan.
“A picnic in the forest”, ingkatawa ni Lira.
Idi makapalpada, nagturong ni Lira iti linged ti dakkel a bato. Idi rummur, nakasiorts ken nakasandon daytoy.
Naglangoy ken nagbatokbatokda a dua. Nagsinnayoda. Kasla idi ubbingda. Maimaymayeng ni Roi a mangmatmat iti nasippukel a pammagi ti balasang.
“Alimatekkk!”
Pagam-ammuan, impukkaw ni Lira. Immarakup iti baro.
“Yannad’ta, ‘ya?”
Ingngatona ti sakana iti rabaw ti danum ngem dina maingato.
“karawaem, dad’ta luppok!”
“Ayyy!”. Nagkulibagtong.
“Ket agtalnaka ngarud a, loko”. Nagrukob ni Roi. Kimpet ti balasang iti ulo daytoy. Inarikap ni Roi ti luppo ni Lira. Naarikapna ti bassit a nagalis. Linapgisna.
“Ney, nagbassitan, kabutengmo la ketdin. Masakmalnaka ‘ya? Ala, ituloymon ti agdigos”.
“Ay, mandiakon, agbutengak”. Immaddang nga agpaigid. Ngem ginuyod ti baro sana inturong iti pagattengnged.
“Ditoy, awan ti alimanawan ditoy ta adalem”. Simmirokda iti burayok. Naay, nagmayaten. Kasla shower. Inrarem ni Roi ti balasang iti apagbiit. Napatunglab daytoy. Bimmatok ni Roi sa rimkuas iti likudan ni Lira. Rinakepna. Nairut.
“Alla, alla ne, ni ‘nong Roi ‘gan-ano ngata, ‘ya ta…”, imparagipigna.
“’Nong Roi, ‘gan-anokan? ‘Nian sa ni daytoy”. Kuddokuddotenna iti babassit ti takiag ti baro.
Agkuy-akuy-at.
“Alla, alla ne, hoy!”
UMAR-ARIPAPA ni Roi no kasta nga agsarsaritada iti ulitegna. Baka makaangot ti lakay. Ngem nakigtot idi agsaludsod kenkuana ti lakay iti maysa a rabii a panaglidokda’t basi. Awan ni Lira ta inawis ni Cita ‘diay ili. Umianda.
“Roi, barok madlaw ko ke’ ‘dan sa relasionyo ‘diay adim?” Arig napleng ti baro.
“Kasta ngarud angkel ket pakawanendak koma”.
Ur-urayenna ti bugkaw ti ulitegna ngem ne, siaanus ketdin daytoy a nangpikpik iti abagana.
“’Wan basolmo, barok. Ita, ‘da bagak kenka a palimedko. Saanko a pudno a putot ni Lira. Anak ti kinabalasang ‘di antim a Soling. Desgrasiada. Medio nagkaedadak a nagbaro ta managbabainak idi”, nangitangguap iti gudua’t baso.
“Trenta otsok idi danonek ‘di nagawan. Durog ngamin dagiti kasadarak a naasawaan idin. Tallo idin ni Lira. Dinungdungngok ni Lira a kasla pudno a nagtaud kaniak. Lalo idi pimmusay ‘di inana”, nangitangguap manen.
“Awan anakmi iti daydi antim. ‘Wan dakesna no dakayo’t agkatuloyan. Saankayo nga agkabagian. Mayatak. Lumakayakon. Dakayton ti mangmanehar ‘toy tawidmi ken amam a daga”.
“Ammo kad’ ni Lira daytoy, angkel?” Masmasdaaw ni Roi.
“Wen, nabayagen”.
“Ah, ‘su met la a kasdiay”, intalukatik ti unegna.•
