Iti Lasam, Cagayan
SICALAO, TI MAUDI A
PARAISO
Ni SP Pacursa
AM-AMMO
ti ili a Lasam a kas “sarusar ti akinlaud a Cagayan” saan laeng a gapu kadagiti
inek-ektaria a kataltalonan daytoy no di ket gapu ta maysa ti ili a kas
kangrunaan a paggapuan dagiti irik a maibibiahe manipud Cagayan a mapan kadagiti kabangibangna
a probinsiya iti amianan a Luzon, Manila ken Bulacan a pakaipabayuan ken pakaiprosesuanna.
Iti laksid ti kinalawa
dagiti kataltalonanna, awan ti mangipagarup nga iti lauden ti ili a bumdeng iti
probinsya ti Apayao, iti puseg ti rumiet a kabakiran, adda aglemlemmeng a
libnos ti nakaparsuaan- ti barangay Sicalao, ti maudi a paraiso.
 |
| Maysa a kannaway a madama agkaan kadagiti ararawan ken insekto iti kataltalonan ti Sicalao. Isu ti kadakkelan ken kaseksekan a barangay a sakupen ti Lasam ket addaan laeng iti 1,812 a populasion maibasar iti 2015 sensus. Naparaburan iti nabaknang a rekursos naturales. Parte daytoy ti nabileg a kabambantayan ti Cordillera. Malaksid iti Sierra Madre a naibalangat manipud iti probinsiya ti Quezon iti abagatan agpangato agingga iti amianan a daya iti Luzon, ti Cordillera ti addaan kalawaan a nabatbati pay a kabakiran iti intero a pagilian iti sakupna a 777,000 nga ektaria kas nairekord iti 2015 Forestry Statistics a datos ti DENR-FMB (Department of Environment and Natural Rosources-Forest Management Bureau). |
 |
| Dagiti primera klase a tarikayo a masarakan iti kabakiran ti Sicalao, Lasam. Napuskol, nasamek ken makuna a birhen pay dagiti kabakiran ti Sicalao a pakasarakan pay laeng kadagiti primera klase a tarikayo kas iti narra, sagat, ipil ken kamuyaw. Naberde ti aglawlaw. Natayag dagiti bantayna a namsek iti nababaked a kaykayo nga immaruy-oyan dagiti agtatali a lanut ken orkidia. Mangngegan dita ti ariangga dagiti sunggo, nadumaduma nga uni dagiti tumatayab ken ti makatitileng a parasipis ken ayus dagiti babassit nga ubbog ken burayok nga isu ti ungto a paggapuan ti karayan Zinundungan a nangbeltak iti ili ti Lasam. Maysa daytoy a sanga (tributary) ti karayan Cagayan. |
 |
Maripar ti nadumaduma a klase ti tumatayab apaman a madanonmo ti bakrang ti kabambantayan ti Sicalao. (Agassawa a billit tuleng). |
Surotem ti desdes nga
agpalaud ti arsadanan ti kabambantayan ti Cordillera iti ungto ti napegges a
waig-bakir tapno magtengmo ti dissuor iti agarup tallo wenno uppat nga oras
depende iti kapartakmo a magna.
Limmakasa ken dalumpinasan dagiti malabsam a
batekan ken dimmalem a batbato bayat ti panangsursormo iti karayan a nataraigidan
kadagiti naamnut a way ken pakpako a napattopattokan ti anibong, bungro ti bulo,
tanglar ken an-anito. Nalitnaw, nadalus ken nalamiis dagiti lipnok a pasaray
pakakitaam ti salaksak a sumippayot ti pamigatna a bukto, buntiek wenno igat. Iti
kinasin-aw ti danum, malnaagam dagiti aglalangoy a laglagsit.
Naulimek ti
aglawlaw malaksid kadagiti uni ti nakaparsuaan. Nupay makapaal-al ken
makapaskel ti luppo ti naunday a panagdaliasat, anian a nagngayed ti tunggal
malabsam a buya ti nakaparsuaan. Pudno la unay a paraiso. Ket dagus met la ti
pannakainanam no pumul-oy ti nabannayat nga amian a danggayan ti anasaas dagiti
bulbulong bayat ti ikakarab-asmo iti rabaw ti maysa a dimmulang ti karakabna a
bato iti igid ti waig. Malipatam ngarud a mamimpinsan ti bannogmo. Iti
kasamekan, masirpatmo ti ubing pay a sinamar iti babaet dagiti aringgawis a
kimmawiwitan dagiti kappa-kappa ken orkidia’t bakir. Agsasallapid met dagiti
ar-aruy-oy iti ngatuen ti sapal dagiti nataengan a kayo. Kadarato nga iti sanga
dagiti nangato ken duogan a kayo, madarimusmosam dagiti atap a tumatayab kas
iti baratiktik, kakok wenno alimukeng. Adda pay abuyo. Nadumaduma ti maris
dagiti billit-bakir.
Addada lumabaga, dumuyaw ken umasul-berde. Iti di unay adayo, maripar ti lapayagmo ti ungik ti burias ti alingo a kagiddato ti ungak ti agmaya nga ugsa iti asideg a kasamekan.
 |
| Nababaked dagiti dalumpinas a batbato iti surong ti karayan Sicalao iti puseg ti kabakiran. |
 |
| Ti nagpaiduma ti marisna a salaksak a madama aguray iti pamigatna a dalag iti sikigan ti karayan. |
Addada lumabaga, dumuyaw ken umasul-berde. Iti di unay adayo, maripar ti lapayagmo ti ungik ti burias ti alingo a kagiddato ti ungak ti agmaya nga ugsa iti asideg a kasamekan.
Kalpasan
ti panangkalipkipmo kadagiti arisadsad ti bantay ken ti panangintarmo ti waig
iti puseg ti kabakiran, maibaskag iti imatangmo ti agsangapulo a metro ti
kangatona a dissoor. Maikkat ti bannogmo a masaprian ti nalamiis a parasipisna.
 |
| Naganas man ti agdigos iti nakalamlamiis a burayok ti nakaparsuaan. |
Naganas ti agdigos iti dissuor. Makapagin-awa
ti lamiisna. Pukawenna ti laladut ken samsamuyengmo ‘ta ilutenna ti bagim a
mangriing kadagiti ur-uratmo tapno naannayas ti panagtaray ti daram. Isublina
ti pigsa a nabusbosmo iti nawatiwat a pannagnam ket maikkat a mamimpinsan ti
stress nga inggapum pay laeng iti nariro unay a siudad. Makuna ngarud a ti pay
laeng nakaparsuaan ti kasamayan nga agas para iti talinaay ti panunot.
 |
| Da Norly Lebantino ken ti gayyemna a ni Fred, dagiti mannaluad ti nakaparsuaan iti Sicalao. |
Ket iti panagdaliasatmi
manen iti waig tapno agsublin nga agawid, bumalitok ti arinlennekenen nga init.
Naiturong ti imatangko iti asideg ti agiina a papa (Philippine mallard duck) a madama agarusibsib kadagiti lasik, annak
ti agatol wenno babassit nga agurong.
 |
| Pangen ti papa wenno wild duck (Philippine mallard duck). Naatap dagitoy. |
Awan naibati malaksid iti
tugotmi ken awan naiyawid malaksid iti nakallalagip a padas tapno umaymi met
duktalen ti nailemmeng a gameng ti nakaparsuan, ti ekolohikal a rupa ti lumaud
a Lasam a naisaleksek iti sellang ti kabambantayan ti Cordillera.
Bassit ti pakakitaam ti
panangabuso iti daytoy a lugar. Maiparit kano ti agtroso ditoy no awan ti
permit wenno lisensiam nga aggapu iti gobyerno lokal kas kuna ni Norly "Bulldog" Lebantino, ti taga-Sicalao nga agtutubo a nangkuyog kaniak ken nagserbi a tour-guideko. Nupay dakkel ti potensiyal
ti Sicalao tapno agbalin nga eco-tourism
zone, saan pay a naan-anay ti pannakaduktalna ta adu pay a sulina ti
nalabit saan pay a naas-asak ken nadiskubre uray dagiti Aeta ken dadduma pay
nga agindeg sadiay. Sabali laeng ti agdindinamag nga “Abot” iti bangirenna a
bantay nga asideg iti beddengna iti abagatan, ti ili a Santo Nino iti met laeng
Cagayan. Ipasimudaagna ngarud iti kaadda ti rukib wenno kueba. ‘Di bumurong ta
nabato ti kabambantayanna. Ket asino ti mangipagarup nga adda paraiso iti
Lasam?
Wen. Adda nakailemmeng
ket masapul ti andur ken anus tapno magtengmo dayta a paraiso. Kas iti Palawan
nga isu ti “maudi a paraiso” (last frontier) iti Pilipinas, makunan a ti
Sicalao ti maudi met a paraiso iti Lasam iti laksid ti kinaprogresibo ti ili
iti tay-ak ti agrikultura. Adda ngarud iti ima dagiti LasameΕos a kas kaniak ti
tulbek iti pannakasaluad daytoy a lugar tapno mataginayon ti saadna a kas maudi
a paraiso. ‘Ta ti kinaagpaysona, saan tay’ a tinawid daytoy kadagiti appotayo
no ‘di ket binulodtayo laeng kadagiti annaktayo ket rumbeng laeng a maisubli
kadakuada nga awanan mulit, dadael ken pannakaabusona.
